رادیوگرافی دندان، که به آن عکسبرداری دندانی نیز گفته می‌شود، روشی است که در آن از اشعه X برای تهیه تصاویر از دندان‌ها، استخوان‌ها و بافت‌های نرم اطراف آنها استفاده می‌شود. این تصاویر به دندانپزشکان کمک می‌کند تا مشکلاتی مانند پوسیدگی دندان‌ها، بیماری‌های لثه، عفونت‌های ریشه دندان و سایر شرایطی که با معاینه بالینی قابل تشخیص نیستند را تشخیص دهند.
آماده‌سازی بیمار برای رادیوگرافی دندان :
بیمار باید هرگونه زیور آلات یا اشیاء فلزی که ممکن است تصاویر را مختل کنند را بردارد.
به بیمار یک پیش‌بند سربی داده می‌شود تا از قسمت‌هایی از بدن که در معرض اشعه X نیستند محافظت کند.
تنظیم تجهیزات:
دندانپزشک یا تکنسین دستگاه رادیوگرافی را برای گرفتن تصاویر از ناحیه مورد نظر تنظیم می‌کند.
بسته به نوع رادیوگرافی، فیلم یا سنسور دیجیتال در دهان (برای اینتراورال) یا خارج از دهان (برای اکستراورال) قرار داده می‌شود.
گرفتن تصاویر:
در رادیوگرافی اینتراورال، بیمار از یک سنسور یا فیلم داخل دهانی استفاده می‌کند که باید برای چند لحظه ساکت نگه داشته شود تا تصویر واضح باشد.
در رادیوگرافی اکستراورال مانند پانورامیک، بیمار معمولاً در جای خود ثابت می‌ایستد یا می‌نشیند در حالی که دستگاه به دور سر او حرکت می‌کند تا یک تصویر کامل از تمام دندان‌ها و فک بگیرد.
بیمار باید در طول عکسبرداری کاملاً بی‌حرکت باقی بماند تا تصاویر واضح و بدون تاری باشند.
تجزیه و تحلیل تصاویر:
پس از گرفتن رادیوگرافی، دندانپزشک تصاویر را بررسی و تجزیه و تحلیل می‌کند.
تصاویر می‌توانند به تشخیص شرایط مختلف دندانی و تعیین بهترین روش درمان کمک کنند.
ایمنی:
اشعه X مورد استفاده در رادیوگرافی دندانی در مقادیر بسیار کم است، اما دندانپزشکان تمهیدات ایمنی را برای کاهش هر گونه خطر احتمالی به حداقل می‌رسانند.
استفاده از پیش‌بند سربی و محدود کردن تعداد رادیوگرافی‌ها به آنچه ضروری است، از جمله اقدامات احتیاطی است.
نحوه انجام دقیق و جزئیات فنی ممکن است بسته به تجهیزات موجود و نیازهای خاص هر بیمار متفاوت باشد.
رادیوگرافی داخل دهانی
رادیوگرافی داخل دهانی (Intraoral radiography) یکی از متداول‌ترین و مفیدترین انواع رادیوگرافی دندانی است که به دندانپزشکان امکان می‌دهد تا با جزئیات بالا، ساختار دندان‌ها، استخوان‌های اطراف آنها و بافت‌های نرم را بررسی کنند. این نوع رادیوگرافی به خصوص برای تشخیص پوسیدگی‌ها، بررسی وضعیت ریشه‌های دندان و وضعیت استخوان اطراف دندان‌ها استفاده می‌شود. انجام رادیوگرافی داخل دهانی به شرح زیر است:
آماده‌سازی:
بیمار از نظر پوشیدن لباس مناسب و برداشتن هرگونه اشیاء فلزی از سر و گردن آماده می‌شود.
به بیمار برای محافظت از نواحی دیگر بدن در برابر اشعه X، یک پیش‌بند سربی داده می‌شود.
انواع رادیوگرافی داخل دهانی:
بایت‌وینگ: برای تشخیص پوسیدگی‌های بین دندانی و بررسی وضعیت استخوانی لثه‌ها.
پریاپیکال: نمایش دهنده کامل یک یا چند دندان از نوک ریشه تا انتهای تاج.
رادیوگرافی داخل دهانی به دلیل دقت بالا و توانایی تشخیص زودهنگام مشکلات دندانی، ابزار مهمی در دندانپزشکی مدرن است.
انواع روش‌های رادیوگرافی داخل دهانی شامل:
رادیوگرافی بایت‌وینگ:
این نوع رادیوگرافی به خصوص برای نمایش دندان‌های مولر و پرمولر در هر دو فک طراحی شده است. در این روش، بیمار بخشی شبیه به بال را بین دندان‌ها می‌گزد تا فیلم یا سنسور رادیوگرافی در جای خود ثابت بماند. بایت‌وینگ برای شناسایی پوسیدگی‌های میان دندانی و بررسی وضعیت استخوانی ناشی از بیماری‌های لثه مفید است و می‌تواند در ارزیابی نیاز به تاج یا ترمیم‌های دیگر کمک کننده باشد.
رادیوگرافی پریاپیکال:
رادیوگرافی پریاپیکال به دندانپزشک این امکان را می‌دهد که تصویر کاملی از یک یا دو دندان، از تاج تا ریشه و قسمت‌های متصل به فک را مشاهده کند. این نوع اغلب برای بررسی ریشه‌ها و اطراف استخوان دندان استفاده می‌شود و می‌تواند بخشی از یک بررسی کامل دندانی، یا FMX، باشد که تمام دندان‌ها را از تاج تا ریشه نمایش می‌دهد.
رادیوگرافی اکلوزال:
بزرگتر از انواع دیگر رادیوگرافی داخل دهانی، رادیوگرافی اکلوزال برای نمایش تمام فک بالا یا پایین استفاده می‌شود و به ویژه برای مشاهده رشد و جایگاه دندان‌ها در کودکان مناسب است.
CT اسکن استاندارد:
این روش، که معمولاً در یک مرکز رادیولوژی یا بیمارستان انجام می‌شود، شامل قرار گرفتن بیمار در حالت خوابیده و ثبت تصاویر لایه‌لایه با چرخش دستگاه به دور سر است. اشعه‌گیری در این روش بیشتر از رادیوگرافی مخروطی توموگرافی کامپیوتری است و برای بررسی ابعاد و موقعیت ایمپلنت ها به کار می‌رود.
توموگرافی:
توموگرافی بخش خاصی از دهان را با جزئیات زیاد نشان می‌دهد، در حالی که باقی قسمت‌ها را محو می‌کند. این روش برای معاینه نواحی که به سختی قابل مشاهده هستند یا توسط سایر بافت‌ها پوشانده شده‌اند، کاربرد دارد.
سیالوگرافی:
در این روش که برای بررسی غدد بزاقی استفاده می‌شود، یک ماده رنگی خاص به داخل غدد تزریق می‌شود تا در تصاویر رادیوگرافی قابل رؤیت باشد. سیالوگرافی به تشخیص مشکلاتی مانند انسداد غدد یا سندرم شوگرن کمک می‌کند.
عوارض رادیوگرافی دندان
رادیوگرافی دندان، همانند هر روش تشخیصی که از اشعه‌های X استفاده می‌کند، ممکن است با برخی نگرانی‌ها و عوارض جانبی همراه باشد. با این حال، به طور کلی، میزان تابش دریافتی در رادیوگرافی دندانی بسیار کم است و ریسک‌های مرتبط با آن در مقایسه با فواید تشخیصی که فراهم می‌آورد، محدود است. در اینجا به برخی از عوارض احتمالی اشاره می‌کنیم:
قرار گرفتن در معرض اشعه‌های X:
هرچند میزان اشعه‌ای که در رادیوگرافی دندان استفاده می‌شود بسیار کم است، اما همیشه نگرانی‌هایی در مورد اثرات تجمعی اشعه X وجود دارد، به خصوص اگر بیمار نیاز به چندین عکسبرداری در طول زمان داشته باشد.
ریسک بسیار کم ابتلا به سرطان:
تحقیقات نشان داده‌اند که قرار گرفتن در معرض اشعه X می‌تواند خطر بسیار کمی برای ابتلا به سرطان ایجاد کند. با این حال، از آنجایی که میزان تابش در رادیوگرافی دندان بسیار پایین است، این خطر نیز به شدت محدود می‌شود.
حساسیت یا واکنش به محافظ‌های سربی:
در موارد نادر، برخی بیماران ممکن است نسبت به مواد استفاده شده در پیش‌بندهای سربی حفاظتی حساسیت یا واکنش نشان دهند.
نگرانی‌های خاص برای زنان باردار:
زنان باردار همیشه باید از قرار گرفتن در معرض هرگونه اشعه X خودداری کنند، مگر آنکه کاملاً ضروری باشد. حتی با وجود پیش‌بند سربی، ترجیح داده می‌شود که رادیوگرافی دندانی در دوران بارداری به تأخیر بیفتد، مگر در موارد اورژانسی.
دغدغه‌ها برای کودکان:
کودکان به ویژه حساس به اشعه X هستند. از این رو، دندانپزشکان با استفاده از تجهیزات محافظتی مناسب و تنظیم دقیق دستگاه برای کاهش میزان تابش، سعی در کاهش این خطرات دارند.
برای مدیریت این ریسک‌ها، دندانپزشکان از اصول ALARA (As Low As Reasonably Achievable) پیروی می‌کنند که به معنای کاهش دادن میزان تابش به حداقل ممکن است، در حالی که هنوز اطلاعات مورد نیاز برای تشخیص و درمان فراهم می‌شود. استفاده از پیش‌بندهای سربی و محدود کردن قسمت‌های در معرض تابش نیز از دیگر روش‌های کاهش خطرات است.
چگونگی انجام رادیوگرافی دندان یا عکس OPG:
برای آماده‌سازی جهت انجام رادیوگرافی دندان، نیازی به پیش‌آمادگی خاصی نیست. اولین و مهم‌ترین قدم، این است که دندان‌های خود را قبل از رفتن به مطب دندانپزشکی به خوبی مسواک بزنید و اشیاء فلزی خود را در خانه جا بگذارید.
در زمان عکسبرداری، شما بر روی یک صندلی می‌نشینید و یک پیش‌بند سربی برای محافظت از بدن در برابر اشعه‌های ایکس، روی شما قرار داده می‌شود. اگر رادیوگرافی در داخل دهان انجام شود، دهانتان را باید داخل یک دستگیره مخصوص قرار دهید. در صورت انجام رادیوگرافی خارج دهانی، دستگاه اشعه X در کنار سرتان تنظیم می‌شود تا تصاویری از دهان و دندان‌هایتان از بیرون گرفته شود.
